De rol van de werkomgeving bij burn-out: Hoe werkgevers en managers bijdragen aan werkstress

De afgelopen jaren is er veel te doen geweest rondom burn-out bij werknemers. Burn-out blijft trending en blijkt bij steeds meer werknemers een rol te gaan spelen. TNO bericht dat in 2022, 17% van de werknemers in Nederland last had van burn-out klachten. Dat zijn 1,3 miljoen werknemers. De kans dat u als werkgever te maken krijgt met werknemers met burn-out klachten wordt steeds groter. 

In de praktijk blijkt het voor werkgevers moeilijk om het stijgende ziekteverzuim een halt toe te roepen. Volgens analisten is de situatie alarmerend, omdat een derde van het ziekteverzuim gerelateerd kan worden aan psychische klachten. Voor veel werknemers is het niet duidelijk in welke mate hun werkgever maatregelen neemt om psychosociale arbeidsbelasting tegen te gaan, die op termijn een burn-out kan veroorzaken. Het is zowel voor werknemers als werkgevers belangrijk om inzicht te krijgen in de rol van de werkomgeving bij het veroorzaken van een burn-out. Hierbij kijken we ook naar hoe werkgevers en managers bijdragen aan werkstress.

Oorzaken van burn-out

De meest recente discussies over burn-out gaan over wanneer er sprake is van een burn-out tegenover overspannenheid door een hoge werkdruk. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft burn-out opgenomen in de elfde revisie van de “International Classification of Diseases (ICD-11)”. De WHO classificeert burn-out als een syndroom dat door werk wordt veroorzaakt en gekenmerkt wordt door:

• emotionele vermoeidheid of uitputting;
• afstand nemen van het werk (distantie);
• weinig vertrouwen in de eigen bekwaamheid.

Burn-out onderscheidt zich van overspanning, omdat de oorzaken in de werksfeer liggen en gerelateerd zijn aan het werk. 

Werkstress als oorzaak van burn-out

Werkstress is een belangrijke oorzaak voor een burn-out als deze te lang aanhoudt bij individuele werknemers. Werkstress ontstaat als werknemers een hoge werkdruk ervaren, maar ook de omgang met collega’s en klanten kan daaraan bijdragen, denk daarbij aan:

• pesterijen
• geweld
• discriminatie
• seksuele intimidatie

Psychosociale arbeidsbelasting 

Hoge werkdruk, ongewenst gedrag en andere ingrijpende gebeurtenissen op de werkvloer hebben psychosociale arbeidsbelasting als resultaat. 

Werknemers die kampen met werkstress hebben naast hoge werkdruk en ingrijpende gebeurtenissen op de werkvloer ook te maken met zaken die niet werkgebonden zijn. U kunt daarbij denken aan:

• persoonskenmerken
• leefpatronen
• slaap
• woonsituatie
• financiële situatie
• mantelzorg     

Rol van de werkomgeving bij burn-out

De rol van de werkomgeving bij burn-out kan zowel positief als negatief zijn. We hebben gezien dat burn-out een werk-of beroepsgebonden verschijnsel is. Een syndroom waarbij werknemers in dit geval lijden aan emotionele vermoeidheid of uitputting, gecombineerd met distantie tot het werk dat zij doen. Het vertrouwen in de eigen bekwaamheid neemt ook navenant af. Distantie tot het werk betekent dat werknemers weinig tot geen motivatie meer hebben voor het werk dat zij doen. 

Bij de motivatie van werknemers spelen drie psychologische basisbehoeften een belangrijke rol:

• autonomie
• bekwaamheid
• verwantschap

Als deze psychologische basisbehoeften worden bevredigd, dan leidt dit tot meer zelfmotivatie en geestelijke gezondheid. Andersom kan dit leiden tot minder motivatie en welzijn. De rol van de werkomgeving in de vorm van collega’s en leidinggevenden van werknemers is evident. Bij psychosociale arbeidsbelasting spelen enerzijds factoren die niet werkgebonden zijn, zoals de financiële situatie van werknemers, meel. Anderzijds spelen belangrijke werkgebonden factoren, zoals ongewenst gedrag van collega’s of leidinggevenden een rol. U kunt denken aan een werknemer die gepest wordt, omdat hij of zij als een buitenbeentje wordt gezien. Dit kan tot conflicten leiden als leidinggevenden, of u als werkgever, hier niet adequaat op reageren. Een ander aspect is dat werknemers zich soms ondergewaardeerd of niet gezien voelen. Werknemers die zich “eenzaam” voelen tussen collega’s of zich ondergewaardeerd voelen ervaren uiteraard werkstress. 

Kosten van ziekteverzuim

Hoe minder de psychologische behoeften van werknemers worden bevredigd, zoals autonomie, bekwaamheid en verwantschap met collega’s en leidinggevenden, hoe minder hun motivatie voor het werk en distantie tot hun werk. Als u als werkgever niet tijdig intervenieert en werknemers uit hun isolement haalt, dan is de kans groot dat zij een burn-out krijgen. 

Burn-out leidt tot ziekteverzuim. Ziekteverzuim kan een grote kostenpost worden voor uw bedrijf of onderneming als u de werkomgeving voor uw werknemers niet optimaal inricht. Een werknemer met burn-out kost uw bedrijf of organisatie al gauw een kleine 80.000 euro per jaar. Bij ziekteverzuim maakt u kosten voor:

• loon doorbetaling
• arbodienstverlening
• productieverlies
• vervanging

Voor het berekenen van uw totale verzuimkosten binnen uw bedrijf kunt u deze tool gebruiken. U kunt ook gelijk uw verzuimkosten vergelijken met de gemiddelde verzuimkosten binnen uw branche.

Hoe werkgevers en managers bijdragen aan werkstress

Werkgevers en managers dragen bij aan werkstress als zij er niet in slagen om psychosociale arbeidsbelasting bij werknemers te verminderen door factoren als hoge werkdruk, ongewenst gedrag en andere ingrijpende gebeurtenissen op de werkvloer adequaat aan te pakken. 

Werkgevers en managers hebben een wettelijke plicht om te voorkomen dat werknemers een burn-out krijgen. Als een werknemer een burn-out krijgt, kunt u als werkgever aansprakelijk worden gesteld voor de psychische schade van de betreffende werknemer. Volgens de Hoge Raad bent u als werkgever degene die bepaalt op welke plaats, onder welke omstandigheden en met welke hulpmiddelen uw werknemers hun taken moeten uitvoeren. U bent aansprakelijk voor zowel de fysieke als de psychische werkomstandigheden. 

De Hoge Raad nam in haar arrest in de zaak van Abn Amro tegen Nieuwenhuys in overweging in hoeverre de werkgever kennis had, of behoorde te hebben, van de psychische gesteldheid van de werknemer. Om verschillende redenen is het dus belangrijk dat u als werkgever werkstress aanpakt voordat deze leidt tot burn-out bij uw werknemers. 

Micromanagement door managers draagt bij aan werkstress

Naast werkdruk is ook de neiging van leidinggevenden en managers om alles onder controle te willen houden, micromanagement, een bron van werkstress. Hierbij richten zij zich op het aan banden leggen van gedrag van werknemers maar ook op het opleggen van nieuwe regels. 

Dit werkt averechts, omdat we hebben gezien dat een van de psychologische basisbehoeften van werknemers autonomie is. In de Nationale Enquete Arbeidsomstandigeheden van 2022 kunnen we zien dat bij psychosociale arbeidsbelasting 42% van de werknemers een lage autonomie ervaart op het werk. Micromanagement waarbij extra regels en controlemechanismen worden ingezet werkt stressverhogend. Het werkt funest voor:

• solidariteit onder collega’s
  • collega’s zijn voornamelijk bezig elkaar te overtreffen
• creativiteit
• innovatie

Werknemers die met te veel regels te maken krijgen worden gedwongen om continu aan regels te voldoen, wat geen ruimte overlaat voor creativiteit en innovatie. Tenslotte zijn werknemers voornamelijk bezig met fouten te vermijden en niet met leveren van kwaliteit. Van werkplezier blijft weinig over op deze manier. 

Conclusie

Volgens TNO had in 2022 17% van de werknemers in Nederland last van burn-out klachten, wat neerkomt op ongeveer 1,3 miljoen werknemers. Langdurige werkstress, veroorzaakt door factoren zoals hoge werkdruk en ingrijpende gebeurtenissen, speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van een burn-out. Naast werkgerelateerde factoren spelen ook persoonskenmerken en externe factoren een rol bij het ervaren van werkstress. Het verlies van motivatie voor het werk en het niet vervullen van psychologische basisbehoeften zoals autonomie, bekwaamheid en professionele verwantschap dragen bij aan de ontwikkeling van een burn-out.

Werkgevers en managers hebben de verantwoordelijkheid om werkstress te voorkomen en een optimale werkomgeving te creëren om burn-outs te minimaliseren. Dit is van belang, aangezien burn-out leidt tot ziekteverzuim en aanzienlijke kosten met zich meebrengt voor bedrijven en ondernemingen.olgens In 2022 had 17% van de werknemers in Nederland last van burn-out klachten, wat neerkomt op ongeveer 1,3 miljoen werknemers. Langdurige werkstress, veroorzaakt door factoren zoals hoge werkdruk en ingrijpende gebeurtenissen, speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van een burn-out. Naast werkgerelateerde factoren spelen ook persoonskenmerken en externe factoren een rol bij het ervaren van werkstress.

Het verlies van motivatie voor het werk en het niet vervullen van psychologische basisbehoeften zoals autonomie, bekwaamheid en professionele verwantschap dragen bij aan de ontwikkeling van een burn-out. Werkgevers en managers hebben de verantwoordelijkheid om werkstress te voorkomen en een optimale werkomgeving te creëren om burn-outs te minimaliseren. Dit is van belang, aangezien burn-out leidt tot ziekteverzuim en aanzienlijke kosten met zich meebrengt voor bedrijven en ondernemingen.