Symptomen van stress op het werk: Hoe herkent u stress en wat kunt u eraan doen?

Vakbond FNV waarschuwde in januari van dit jaar voor aanhoudende werkdruk in veel geplaagde sectoren, zoals het streekvervoer, kinderopvang en de zorg. De werkdruk die alsmaar toeneemt veroorzaakt stress op het werk en leidt tenslotte tot langdurig ziekteverzuim. Hiermee wordt de werkdruk voor collega’s binnen de sector nog hoger. Vice-voorzitter van de FNV, Kitty de Jong, benadrukt dat mede door de hoge werkdruk burn-out nu beroepsziekte nummer één is geworden. Als gevolg van de hoge werkdruk en werkstress zijn werknemers in verschillende sectoren acties gestart voor betere arbeidsvoorwaarden. Het is misschien meer dan ooit belangrijk dat u als werkgever of HR-manager stress op het werk aanpakt. Hoe herkent u stress? Wat zijn de symptomen van stress op het werk en wat kunt u eraan doen? In ons blog proberen we inzicht te geven in stress op het werk en hoe u het kunt aanpakken.

Hoe herkent u stress op het werk?

Stress op het werk herkent u door te letten op aspecten die werkstress kunnen veroorzaken.  Werkstress wordt in de arbowet als psychosociale arbeidsbelasting omschreven. Psychosociale arbeidsbelasting of werkstress wordt bepaald door:

• hoeveelheid taakeisen
• autonomie
• emotionele belasting 
• moeilijkheidsgraad van het werk
• ongewenste omgangsvormen 

Werkstress ontstaat als de draagkracht kleiner is dan de draaglast van werknemers.  Als werknemers een moeilijke taak moeten uitvoeren, maar weinig ruimte krijgen om de taak goed uit te voeren op een manier die hen ligt, dan loopt de druk uiteraard op. Zeker als zij niet de tijd krijgen die zij ervoor nodig hebben en deze, indien noodzakelijk, kunnen delegeren aan collega’s, waardoor  hoge werkdruk tenslotte omslaat in stress op het werk. Onderzoek van TNO laat zien dat zogenaamde “high-strain jobs", waarbij de taakeisen hoog zijn en de autonomie laag, kunnen leiden tot een hoge werkdruk. Hoge werkdruk is naast ongewenste omgangsvormen één van de belangrijkste oorzaken van werkstress. In 2021 nam het percentage hoge taakeisen toe en nam de mate van autonomie af in vergelijking met de situatie tijdens de corona-epidemie in 2020. Opvallende cijfers bij banen met hoge taakeisen en lage autonomie bij deze stijging zijn:

• de verdeling van deze banen tussen vrouwen (22%) en mannen (14%); 
• de hoogste scores in de sectoren horeca (30%), zorg (26%) en onderwijs (25%);
• de hogere emotionele belasting in de zorg (23%) en het onderwijs (18%).

In het algemeen geldt dat bijna de helft van de werknemers al jaren om maatregelen vraagt tegen werkstress. De opdracht aan werkgevers is dan ook om deze vraag serieus te nemen en in gesprek te gaan met werknemers om exact in kaart te brengen wat de omvang van de stress op het werk is en waar de exacte pijnpunten liggen. Aan de hand van het volgende lijstje kunt u stress op het werk in kaart brengen:

• Hoge taakeisen
• Hoge werkdruk
• Autonomie
• Ongewenst gedrag zoals:
  • intimidatie;
  • pesten;
  • seksuele aandacht.
• Mate van welzijn van medewerkers
• Realistische planning
• Communicatie
• Medezeggenschap
• Waardering door werkgever
• Motivatie
• Prestaties
• Fysieke beweging
• Ontspanning, rust en/of afleiding gedurende pauzes

Symptomen van werkstress

Als werknemers beginnen te klagen over bepaalde symptomen dan kan er sprake zijn van werkstress. U doet er goed aan om middels een risico-inventarisatie en evaluatie(RI&E) de risico’s op werkstress en ongevallen in kaart te brengen. De Universiteit van Twente heeft een werkdrukwijzer ontwikkeld die inzichtelijk maakt waar u op moet letten bij stress op het werk. Uw werknemers kunnen de volgende symptomen van werkstress vertonen:

• Klagen over vermoeidheid;
• Snel geprikkeld zijn en verbaal uithalen;
• Regelmatig te laat komen;
• Moeite hebben met veranderingen in de planning;
• Afstandelijk zijn;
• Vergeetachtig zijn en moeite hebben met concentratie;
• Lichamelijke klachten hebben.;
• Cynische houding hebben en veel klagen;
• Trager werken dan normaal.

Wat kunt u doen aan stress op het werk?

Wat u kunt doen aan stress op het werk hangt nauw samen met waar u de risico’s ziet op werkstress binnen uw onderneming of organisatie. Voor het in kaart brengen van de risico’s bent u gebaat bij het uitvoeren van een Risico-Inventarisatie en Evaluatie. Een RI&E is een verplicht onderdeel van arbobeleid dat gericht is op het creëren van optimale arbeidsomstandigheden voor uw werknemers. Op basis van de resultaten van de RI&E maakt u een plan van aanpak, waarin u opneemt welke maatregelen u gaat nemen tegen stress op het werk. Dit kan alleen maar slagen als u uw werknemers en hun vertegenwoordiging(OR) erbij betrekt. Voor het slagen van uw plan is draagvlak nodig. De arbodienst kan u helpen met het maken van een plan van aanpak dat gaat werken. U bent in ieder geval verplicht om uw RI&E en plan van aanpak te laten beoordelen door een gecertificeerde arbodienst of gecertificeerde arbodeskundige, tenzij u 25 werknemers of minder heeft en gebruikt maakt van een in de CAO opgenomen RI&E-instrument of van een erkend branche RI&E-instrument. Ook in het geval dat alle werknemers in het bedrijf samen 40 uur of minder werken, bent u niet verplicht om uw RI&E en plan van aanpak te laten controleren door een gecertificeerde arbodienst of arbodeskundige.

Waardering en autonomie

In het algemeen kunnen werkgevers stress op het werk binnen de perken houden door waardering te uiten over de inzet van werknemers en deze ook te belonen door eerlijke kansen aan te bieden op doorgroeien. De juiste mate van autonomie bij het uitvoeren van het werk verlaagt de stress ook aanzienlijk. Onderzoek laat zien dat autonomie leidt tot minder werkstress. Hier een aantal nuttige tips om werkstress tegen te gaan:

• Geef uw werknemers oprechte aandacht en toon betrokkenheid bij wat speelt in hun professionele leven. 
• Laat uw waardering blijken voor de inzet die uw werknemers vertonen en de resultaten die zij behalen voor u.
• Vergroot de autonomie van uw werknemers bij het uitvoeren van de taken. 
• Te veel autonomie kan sommige werknemers het gevoel geven aan het eigen lot te worden overgelaten. Betrokken blijven kan dit voorkomen.
• Vergroot hierbij ook de flexibiliteit van de werktijden.
• Zorg dat medewerkers niet worden overvraagd, in ieder geval niet structureel.
• Stimuleer hen gebruik te maken van het verplichte periodieke  arbeidsgeneeskundig onderzoek (PAGO) en bied daarnaast een Preventief Medisch Onderzoek aan om de algehele gezondheid in kaart te brengen.
• Betrek uw werknemers bij belangrijke beslissingen zoals arbobeleid.
• Wees eerlijk in het bevorderen van werknemers en leg goed uit waarom iemand een promotie verdient. 
• Bied uw werknemers uitdagend werk aan dat aan hun verwachtingen voldoet. 
• Behandel uw werknemers als gelijke gesprekspartners en respecteer een “nee”.

Tenslotte is het belangrijk om uw werknemers te wijzen op de mogelijkheid om met vragen en klachten een afspraak te maken met de bedrijfsarts. Onderzoek uit 2021 wijst uit dat een derde van de werknemers niet weet dat werknemers een afspraak kunnen maken met de bedrijfsarts. Werknemers in de horeca,  landbouw en handel hadden relatief het minst contact met de bedrijfsarts.

Conclusie

Werkstress is ook in 2023 een groeiend probleem gebleken. De werkdruk in veel geplaagde sectoren als het streekvervoer, de zorg en de kinderopvang blijft problematisch. Werkstress is dan ook verbonden met deze en andere sectoren. Het herkennen van de symptomen van stress op het werk kan helpen deze beter aan te pakken. Werkstress wordt veroorzaakt door een combinatie van factoren, zoals hoge taakeisen, weinig autonomie en ongewenste omgangsvormen.

Het is belangrijk dat werkgevers en HR-managers deze factoren serieus nemen en in gesprek gaan met werknemers om te bepalen waar de pijnpunten liggen. Symptomen van werkstress zijn onder andere vermoeidheid, prikkelbaarheid en vergeetachtigheid. Door tijdig actie te ondernemen en preventieve maatregelen te treffen, kunnen werkgevers ervoor zorgen dat hun werknemers gezond en productief blijven, maar ook dat het ziekteverzuim geen wissel trekt op de continuïteit van hun onderneming.

Take-aways

• Hoge werkdruk en werkstress in 2023 komen het meeste voor in sectoren als het streekvervoer, kinderopvang en zorg.
• Werkstress kan leiden tot langdurig ziekteverzuim en burn-out en is beroepsziekte nummer één in Nederland.
• Werknemers in verschillende sectoren zijn acties gestart voor betere arbeidsvoorwaarden als gevolg van hoge werkdruk en werkstress.
• Werkgevers en HR-managers dienen de symptomen van werkstress te herkennen en moeten stress op het werk aanpakken.
• Werkstress wordt bepaald door aspecten zoals de hoeveelheid taakeisen, autonomie, emotionele belasting, moeilijkheidsgraad van het werk en ongewenste omgangsvormen.
• Werkgevers moeten de vraag om maatregelen tegen werkstress serieus nemen en in gesprek gaan met werknemers om de exacte pijnpunten te begrijpen.
• De symptomen van werkstress kunnen zijn: vermoeidheid, snel geprikkeld zijn en verbaal uithalen, regelmatig te laat komen, moeite hebben met veranderingen in de planning, afstandelijk zijn, vergeetachtig zijn en moeite hebben met concentratie, lichamelijke klachten hebben en een cynische houding hebben.
• Werkgevers doen er verstandig aan een risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) uit te voeren om de risico's op werkstress en ongevallen in kaart te brengen. 
• De Universiteit van Twente heeft een werkdrukwijzer ontwikkeld die inzichtelijk maakt waar werkgevers op moeten letten bij stress op het werk.