Voorkomen van verzuim: De rol van werkgevers en werknemers in het voorkomen van ziekteverzuim

Voorkomen van verzuim wint in alle sectoren van onze economie en bestuur aan belang. Het verzuimpercentage bereikte in 2022 een record van 8,8% binnen de zorgsector. Het was het hoogste verzuimpercentage in 20 jaar. Het ziekteverzuim is in 2023 afgenomen maar blijft een belangrijk aandachtspunt gezien de gevolgen van de vergrijzing en de daarmee gepaard gaande druk op de arbeidsmarkt. Hoog tijd om de rol van zowel werkgevers als werknemers onder de loep te nemen als het gaat om het voorkomen van ziekteverzuim.

We onderzoeken daarbij hoe het staat met ziekteverzuim in Nederland. We kijken naar wat in de Arbeidsomstandighedenwet is vastgelegd over de rollen van werkgevers en werknemers in het voorkomen van ziekteverzuim, en we kijken naar hoe werkgevers en werknemers het beste ziekteverzuim kunnen voorkomen.          

Ziekteverzuim in Nederland 2022-2023

Het CBS meldt dat het gemiddelde ziekteverzuim onder werknemers in het tweede kwartaal van 2023 5,0 % bedroeg. Het verzuim in 2022 in hetzelfde kwartaal lag op 5,4% en het jaar daarvoor op 4,7%. Ziekteverzuim naar sector:

• Landbouw, bosbouw en visserij: 3,4%
• Industrie: 5,7%
• Gezondheids-en welzijnszorg:7,0%
• Openbaar bestuur: 5,6%
• Onderwijs: 5,4%
• Financiële instellingen: 3,1%
• Horeca: 3,9%

Gemiddeld ziekteverzuim in Nederland: 5,0% 

Het verschil in ziekteverzuim tussen kleine werkgevers(1-10 werknemers) met een gemiddeld verzuim van 3,0% en grote werkgevers(100 of meer werknemers) met een gemiddeld verzuim van 5,7% was fors en traditiegetrouw. 

Hoge werkdruk en stress

Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden over het jaar 2022 blijkt dat iets meer dan 1 op de 5 werknemers die verzuimden te hoge werkdruk noemden als belangrijkste klacht voor hun verzuim. 

Dit is een belangrijk signaal omdat ook uit onderzoek van Nationale Nederlanden blijkt dat stress een belangrijke oorzaak is van psychisch verzuim. Deze stress blijkt voor 60% werkgerelateerd te zijn. De hoeveelheid werk en de tijdsdruk zijn hier debet aan.

Het is dus zaak om naast ziektebegeleiding en re-integratie in te zetten op het voorkomen van ziekteverzuim. Zowel werkgevers als werknemers moeten hun beste beentje voor zetten om dit te bereiken.

Waarom is ziekteverzuim relevant?

Ziekteverzuim is relevant omdat het betekent dat werknemers kampen met hun gezondheid en de negatieve gevolgen daarvan. Niet volledig mee kunnen doen aan het maatschappelijke verkeer betekent voor velen het verlies aan betekenis en het ontstaan van een lager zelfbeeld. Voor werkgevers vormt ziekteverzuim ook een economische en operationele uitdaging voor hun bedrijf.

TNO meldt dat in 2022 11 miljoen dagen zijn verzuimd wegens werkstress en dat dat werkgevers gezamenlijk 2,8 miljoen euro koste. Verzekeraar “Nationale Nederlanden” berekende  dat de verzuimkosten in 2022 in totaal 27 miljard euro bedroegen, waarbij uitgegaan werd van een gemiddeld bedrag van 250 euro per zieke werknemer per dag. Zulke cijfers geven de urgentie aan dat verzuim serieus moet worden genomen en voorkomen.   

De rol van werkgevers

Werkgevers spelen een cruciale rol in het scheppen van een gezonde werkomgeving. Als werkgever staat u aan het roer van de onderneming en heeft u een beslissingsmacht die consequenties heeft voor de gezondheid van uw werknemers. De Arbowet stelt u dan ook verantwoordelijk voor het ontwikkelen en uitvoeren van een gezond arbeidsomstandighedenbeleid. Uw werknemers moeten tijdens hun werk op de werkvloer veilig en gezond kunnen werken. Dat wil zeggen dat waar arbeidsrisico’s zijn, deze zo veel mogelijk geminimaliseerd moeten worden. 

Risico-inventarisatie en -evaluatie

U bent dan ook verplicht om zo vaak als nodig een risico-inventarisatie en -evaluatie(RI&E) te maken waarin staat:

• welke risico’s uw werknemers lopen 
• hoe u deze risico’s aanpakt 

Een risico-inventarisatie en -evaluatie moet in de meeste gevallen ook worden getoetst door een gecertificeerde arbeidsdeskundige of een gecertificeerde arbodienst. 

Er zijn wel uitzonderingen:

• Bedrijven met maximaal 25 werknemers kunnen een erkend branche-instrument gebruiken om een RI&E te maken en hoeven deze niet te laten toetsen.
• Bedrijven waar alle werknemers samen maximaal 40 uur per week werken(uzelf als werkgever niet meegerekend, eventuele stagiaires wel meegerekend) hoeven de RI&E niet te laten toetsen.

Basiscontract arbodienstverlening

Onderdeel van het arbobeleid binnen uw bedrijf of organisatie is ook een verplicht basiscontract met een gecertificeerde arbodienst of met een bedrijfsarts. In dit contract staan de minimale rechten voor:

• werknemer
• werkgever
• arbodienstverlener

In het basiscontract staan dus de afspraken over gezond en veilig werken waar werkgevers en werknemers zich aan moeten houden. Daarnaast staan er in het basiscontract afspraken over minimumeisen voor gezond en veilig werken met de bedrijfsarts of een gecertificeerde arbodienst/arbodeskundige.

Preventiemedewerker

Bij het voorkomen van ziekteverzuim kunt u als werkgever veel baat hebben bij het aanstellen van een preventiemedewerker. Een preventiemedewerker houdt de volgende zaken voor u in de gaten:

• goede en veilige werkomstandigheden;
• duurzame inzetbaarheid;
• contact met OR en personeelsvertegenwoordiging;
• adviestaak inzake arbeidsomstandigheden;
• informatie en bewustmaking van werknemers inzake persoonlijke beschermingsmiddelen.

Spreekuur bedrijfsarts

Elke werkgever is verplicht werknemers toegang te geven tot de bedrijfsarts. Fysiek en psychisch gezonde werknemers zijn het hart van uw onderneming. Het organiseren van een spreekuur bij de bedrijfsarts waar iedere werknemer vrij toegang toe heeft kan ziekteverzuim voorkomen. Werknemers moeten ook de ruimte krijgen om een second opinion aan te vragen bij een andere bedrijfsarts.

Preventieve maatregelen om verzuim te voorkomen

Ziekteverzuim kan werkgerelateerd zijn maar is vaker een gevolg van factoren die zowel in de privé-situatie als op de werkvloer spelen. U kunt een belangrijke rol spelen in preventieve maatregelen op de werkvloer om verzuim te voorkomen. U kunt denken aan:

• goed ingerichte werkplekken die ergonomisch verantwoord zijn; 
  • sta-bureaus bijvoorbeeld om rugklachten te verminderen
  • gebruik maken van apps voor tijdmanagement 
• promoten van een gezonde leefstijl;
  • gezond eten in de bedrijfskantine
  • gratis fruit op de werkplek
  • fitness mogelijkheden op het werk
  • vrijwillige periodieke medische onderzoeken(PMO)

Vroegtijdig signaleren van stress of overbelasting 

Stress of overbelasting is een belangrijke oorzaak van veel ziekteverzuim. In de zorgsector bijvoorbeeld neemt het gemiddelde ziekteverzuim weliswaar af, maar neemt langdurig ziekteverzuim toe. Als uw bedrijf te maken krijgt met langdurig ziekteverzuim dan kan dat op den duur voor veel financiële pijn zorgen. Vroegtijdig signaleren van stress of overbelasting kan helpen dit te voorkomen. 

Werknemers kunnen als zij de ruimte en het vertrouwen krijgen van hun leidinggevende aangeven wanneer de werkdruk te hoog wordt of als zij kampen met problemen in hun privé-situatie. Vaker zult u goed moeten luisteren en doorvragen om uit te vinden wat er speelt bij uw werknemers. Let bovendien op de volgende signalen: 

• vermoeidheid;
• communicatieproblemen onderling;
• lichamelijke klachten als hoofdpijn;
• frequent verzuim;
• opvallen meer fouten maken;
• trager werken;
• klagen en weerstand bij veranderingen;
• vaker geïrriteerd en emotioneel reageren;
• overwerk en doorwerken tijdens de pauzes.

Meer vertrouwen, minder controle om verzuim te voorkomen

Werkgevers krijgen het advies om meer vertrouwen te geven aan werknemers. Zoek waar de vaardigheden liggen van uw werknemers en wat hun talenten zijn. Minder controle, meer vrijheid en meer erkenning en waardering: Zo bindt u werknemers aan u. Juist in deze tijden van arbeidskrapte is dat cruciaal.

De rol van werknemers bij het voorkomen van verzuim

Uw werknemers kunnen een belangrijke rol spelen bij het voorkomen van ziekteverzuim. Zij weten vaak het beste wat er moet veranderen aan het werk of aan gedrag op de werkvloer om te voorkomen dat zij gestrest afhaken. Daarnaast biedt de arbowet houvast en stelt dat een gezond arbobeleid de verantwoordelijkheid is van zowel werkgevers als werknemers. 

Hoe kunnen werknemers invulling geven aan deze verantwoordelijkheid?

• Aandacht voor lichamelijke gezondheid, rekening houdende met hun dagelijkse werkzaamheden. 
  • Bij een zittend beroep bijvoorbeeld, moeten ze zich bewust zijn van de risico's van langdurig zitten en proactief stappen ondernemen om dit te verminderen. Dit kan door:
    • regelmatig opstaan
    • stretchen
    • ergonomische hulpmiddelen zoals zit-sta-bureaus.

• Signaleren van stress op de werkvloer. 
  • Bijvoorbeeld, als een werknemer merkt dat een bepaald project buitensporige stress veroorzaakt, is het essentieel dat hij of zij dit bespreekt met zijn of haar leidinggevende, zodat passende maatregelen kunnen worden genomen om de werkomgeving te verbeteren.

• Actief deelnemen aan gezondheidsprogramma's die door de werkgever worden aangeboden, zoals:
  • stoppen met roken;
  • gezonde voeding;
  • stressmanagementcursussen. 

• Communicatie met de bedrijfsarts over gezondheidskwesties. Als werknemers specifieke gezondheidsproblemen hebben of specifieke behoeften om hun gezondheid te behouden, is het aan te raden dat zij deze openlijk bespreken met de bedrijfsarts. Denk aan:
  • aanpassen van de werkplek
  • aanvragen van specifieke medische voorzieningen
  • vragen om flexibele werkregelingen.

Kortom, werknemers kunnen een actieve rol spelen bij het voorkomen van ziekteverzuim, waarbij ze hun lichamelijke gezondheid, stressniveaus, deelname aan gezondheidsinitiatieven en communicatie met werkgevers nauwlettend moeten opvolgen om een gezonde werkomgeving te bevorderen. Het is deze betrokkenheid die kan bijdragen aan het voorkomen van ziekteverzuim en het verbeteren van de algehele gezondheid en productiviteit op de werkvloer.

Conclusie

In de strijd tegen ziekteverzuim is een gezamenlijke inspanning van zowel werkgevers als werknemers cruciaal. Het ziekteverzuim in Nederland blijft een aandachtspunt, met aanzienlijke economische en operationele gevolgen voor bedrijven. 

Werkgevers moeten zorgen voor een gezonde werkomgeving, risico's minimaliseren, en vroegtijdig signaleren van stress en overbelasting. Het is ook van essentieel belang om te vertrouwen op de vaardigheden en talenten van uw werknemers en hen meer vrijheid te geven.

Werknemers dienen proactief te zijn in het bevorderen van hun lichamelijke gezondheid, het signaleren van stress op de werkvloer, deelname aan gezondheidsprogramma's, en open communicatie met de bedrijfsarts over gezondheidskwesties. Deze betrokkenheid kan bijdragen aan het voorkomen van ziekteverzuim en het verbeteren van de algehele gezondheid en productiviteit op de werkvloer.

Take aways

• Als werkgever moet u een gezonde werkomgeving creëren, risico's minimaliseren en vertrouwen op de vaardigheden van uw werknemers.
• Werknemers moeten proactief zijn in het bevorderen van hun lichamelijke gezondheid en het signaleren van stress op de werkvloer.
• Deelname aan gezondheidsprogramma's en open communicatie met de bedrijfsarts zijn van groot belang.
• Samenwerking tussen werkgevers en werknemers is essentieel om ziekteverzuim te voorkomen en de algehele gezondheid en productiviteit te verbeteren.